Indonesië

Iedereen die in Indonesië, Thailand of Maleisie is geweest, kent het wel: batik. Mooie stoffen, veelal verwerkt tot kleding, tafelkleden en wandkleden. Je kan het met recht een kunstvorm noemen. Eentje die veel geduld en handigheid vergt. De techniek moet duizenden jaren oud zijn. Men vermoedt, dat het in India is ontstaan. Ieder land heeft zijn eigen kleuren en motieven. Traditioneel wordt de techniek van het batik maken van generatie op generatie doorgegeven. Het woord  "Batik" betekent letterlijk: "tekenen met was.

Op Java wordt er nog onderscheid gemaakt tussen ‘batik tulis’ en ‘batik cap’ (spreek uit: tjap). Bij het arbeidsintensieve en daardoor dure batik tulis worden op witte stof (meestal linnen) met bijenwas patronen getekend.

Vervolgens wordt laag voor laag met inkt dan wel met was het patroon opgevuld en verfraaid. Dit gebeurt met een zogenaamde Tjanting, een koperen of bamboe houder met tuitje.
 

Tussendoor wordt de stof gefixeerd om de kleuren 'wasvast' te maken. Door de stof in heet water te dompelen, wordt de was er uitgewassen. Vervolgens kan men er de volgende kleur op aanbrengen. Op zo'n manier wordt er voorkomen dat de inkt doorlekt.  Deze procedure wordt herhaald tot het gewenste resultaat. De oudste kleuren die gebruikt worden zijn indigoblauw en ‘soga, een bruine kleur, die tot 1700 de meest geliefde hofkleur was. Tegenwoordig zijn deze kleuren niet meer plantaardig maar chemisch samengesteld.

De meest gebruikte methode is batik cap. Hierbij worden de motieven met een houten of koperen stempel aangebracht. Hoewel het sneller werkt, is het aanbrengen van de in was gedoopte cap een secuur werkje. De afdrukken moeten naadloos op elkaar aansluiten en aan weerskanten van de stof moeten de patronen precies op elkaar passen. De komst van de batik cap blies aan het einde van de 19e eeuw de batikindustrie nieuw leven in. Door de massaproductie kon iedereen zich gebatikte stoffen veroorloven en kwam de export ervan goed op gang.

Batik tulis wordt door vrouwen gedaan, de techniek van de batik cap vereist veel meer kracht, en wordt daarom vooral door mannen gedaan.
Tegenwoordig zijn er ook veel machinaal bedrukte batikstoffen (‘batik cetak’) te koop, die massaal door toeristen gekocht worden.

In het ontwerp van de patronen is in de loop der tijd veel veranderd. Batik kraton, de oorspronkelijke vorm van Javaans batik, is vooral beïnvloed door het hindoeïsme. Herkenbare symbolen uit het hindoeïsme, zoals de heilige vogel Garuda, de lotusbloem en de boom des levens zijn steeds terugkerende elementen in deze batikstijl. Islamitische invloeden zijn terug te vinden in de meer geometrische en botanische figuren die in de batik werden opgenomen.
Ook invloeden van buitenaf hebben een bijdrage geleverd. Toen de Hollanders het eiland Java bereikten, kwamen zij in contact met batik. Ze namen voorbeelden van de techniek mee naar huis en zorgden zo voor de verspreiding van het procédé in Europa. Omgekeerd brachten zij nieuwe kleurstoffen naar Indonesië en introduceerden motieven die werden opgenomen in de traditionele batikpatronen. Pasteltinten en karakteristieke figuren als draken, bloemen en de phoenix werden ingebracht door de Chinezen, die de batiktechniek overigens in eigen land ook toepasten en ontwikkelden.
Batik is herontdekt door de artistieke wereld. De meest vooruitstrevende modeontwerpers en kunstenaars passen het toe in hun creaties. Door de verfijning van techniek en materialen is alles mogelijk. Het kleurenpalet is oneindig en behalve traditionele patronen kunnen ook vrije vormen in batik worden omgezet

Batik uit Yogjakarta
Yogjakarta en Solo zijn dé centra voor de traditionele batik. De batikmotieven in Solonese stijl met hun sombere klassieke kleuren zijn traditioneler en verschillen aanzienlijk van die van Yogyakarta.

Batik uit Pekalongan
Pekalongan op Java staat plaatselijk bekend als Kota Batik (‘Batikstad’) en is een belangrijk textielcentrum voor de modernere kleurrijke met de hand vervaardigde batik die voorzien is van streekgebonden patronen. Na Yogyakarta en Solo wordt hier de meeste batik vervaardigd. Pekalongan heeft zelfs een batikmuseum.

Batik uit Cirebon
Een uitgesproken stijl heeft Cirebon met zijn door Chinese voorbeelden geïnspireerde wolkenmotieven in helder blauw of rood, of de rotstuinen met olifanten en herten van de lusthof Suniaragi.